ماه محرم

حسين بن علي

حسين از همان ابتدا بيعت با يزيد را نپذيرفت. يزيد نامه‌اي به حاكم مدينه نوشت و به او دستور داد كه از حسين براي يزيد بيعت بگيرد و اگر حاضر نشد او را به قتل برساند. حسين پسر علي موافق راه و روش حكومت هم عصر خود نبود. بنابراين حاضر به بيعت كردن با يزيد نشد و با خانواده خود براي حج از مدينه به مكه رفت.

در اين هنگام عده‌اي از مردم كوفه كه از مرگ معاويه با خبر شده بودند نامه‌هايي براي حسين نوشتند و از او خواستند تا به عراق و كوفه بيايد. حسين نيز كه مسلم بن عقيل را به كوفه فرستاده بود، خود مراسم حج تمتع را به عمره تبديل كرد و بطرف كوفه حركت نمود. ابتدا شماري از مردم كوفه با مسلم بن عقيل همراه شدند؛ اما با ورود عبيدالله بن زياد كه از طرف يزيد به حكومت كوفه گمارده شده بود و خبر آورده بود كه حسين مراسم حج را نيمه كاره گذاشته و قاضي شريح فتواي قتل او را داده‌است و مردم كوفه را تهديد كرده بود مسلم را ترك كنند تا بلكه حسين را از ترك حج و آمدن به كوفه منصرف كرده و مانع بيعت مردم كوفه با وي شوند، مردم كوفه بيعت خود را از حسين پسرعلي پس گرفتند و به مخالفت با حسين پسر علي روي آوردند. او سرانجام در روز دهم محرم سال شصت و يكم هجري قمري (برابر بيست و يكم مهرماه سال ۵۹ خورشيدي) به همراه ۷۲تن از يارانش كشته‌شدند. شيعيان همه سال سالروز كشته شدن حسين را با مراسم مذهبي و عزاداري پاس مي‌دارند.

عاشورا، دهمين روز از ماه محرم در گاه‌شماري هجري قمري، روز مقدس مسلمانان است. شهرت اين روز نزد شيعيان به دليل وقايع عاشوراي سال ۶۱ هجري قمري است كه با گاه‌شماري هجري خورشيدي اين روز برابر با سه‌شنبه، ۲۰ مهر ۵۹ خورشيدي است. هرچند براساس گاه‌شماري هجري قمري قراردادي اين روز با چهارشنبه، ۲۱ مهر تطبيق داده مي‌شود. در اين روز حسين بن علي – امام سوم شيعيان – و ياران وي در رويداد كربلا در جنگ با لشكر يزيد كشته شدند و مسلمانان در آن سوگواري مي‌كنند. در مناطق شيعه نشين مراسم عزاداري برگزار مي‎‏‌شود. در تقويم رسمي ايران، افغانستان، عراق، پاكستان و هند اين روز تعطيل مي‌باشد

.

عاشورا در لغت به‌معناي «دهمين» است.

سابقهٔ سوگواري و برپايي عزاداري براي حسين بن علي به اولين روزهاي بعد از عاشورا، در محرم سال ۶۱ هجري مي‌رسد. از علي بن حسين چنين روايت شده‌است:

پس از حادثهٔ عاشورا، هيچ بانويي از بانوان بني‌هاشم، سرمه نكشيد و خضاب ننمود و از خانهٔ هيچ يك از بني‌هاشم دودي كه نشانهٔ پختن غذا باشد، بلند نشد، تا آن‌كه، ابن زياد به هلاكت رسيد. ما پس از فاجعهٔ خونين عاشورا پيوسته اشك بر چشم داشته‌ايم.

ادبيات عاشورايي

بخش اندكي از قصيدهٔ سيف فرغاني (قرن ششم و متعلق به سرزمين كنوني فرغانه در ازبكستان) در مصيبت حسين و ياران او:

اي قوم، در اين عزا بگرييد         بركشتهٔ كربلا بگرييد

در ماتم او خمش مباشيد         يا نوحه كنيد، يا بگرييد

اشك از پي چيست؟ تا بريزيد         چشم از پي چيست؟ تا بگرييد

همچنين شعر معروف محتشم كاشاني (سدهٔ ۱۰ قمري) در رثاي واقعه كربلا كه اينگونه آغاز مي‌شود:

باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است         باز اين چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟

باز اين چه رستخيز عظيم است؟ كز زمين         بي نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است

اين صبح تيره باز دميد از كجا كزو         كار جهان و خلق جهان جمله در هم است

گويا طلوع مي‌كند از مغرب آفتاب         كآشوب در تمامي ذرات عالم است

گر خوانمش قيامت دنيا، بعيد نيست         اين رستخيز عام، كه نامش محرم است

سوگواري عاشورا مختص مسلمانان نيست. در ايران ارمني‌ها نيز دستجات عزاداري دارند.

در ترينيداد و توباگو  و جامائيك تمامي گروه‌هاي قومي و مذهبي در مراسمي كه به زبان محلي «هوسِي» خوانده مي‌شود شركت مي‌كنند و به سوگواري مي‌پردازند